• Twitter
  • Twitter
  • Facebook
  • RSS

Jumat, 29 Januari 2010

Merdhukomala (Arjuna Wiwaha)





1. Ong Sembahninganata Tinghalana detriloka sarana,
Wahya dyatmika sembahing hulun ijengta tan hana waneh,
Sang lwir agni sakeng tahen kadi minyak sakeng dadi kita,
Sang saksat metu yan hana wang amuter tutur pinahayu,


Ratu Sang Hyang Maha Suci, pangabhaktin tityang inista suryanin ugi, sahantukan wantah paduka Bhatara kantin jagat tigane.
Sakala niskala pangabaktin tityang ring paduka Bhatara, tan wenten siyos.
Paduka Bhatara kadi geni mijil saking taru, kadi minyak mijil saking santen.
Paduka Bhatara nyalantara medal yening wenten anak ngincepang tutur kabecikang pisan.


2. Wyapi wyapaka sarining parama tatwa dur laba kita,
Ichantang hana tan hana ganal alit lawan hala hayu,
Utpatti sthiti linaning dadi kita ta karana nika,
Sang sangkan parananing sarat sakala niskalatmaka kita


Nyusup ring sahananing sarwa bhawa maraga sarin tatwane mautama, sane sengka pikolihang, paduka Bhatara.
Saking panitah paduka Bhatara punika, sane wenten sane tan wenten, sane ageng sane alit, miwah kawon becike punika.
Lekad,hidup, matinnya sang numadi, paduka Bhatara ugi makalantaran ipun.
Paduka Bhatara maraga sangkan paran jagate sami, sakala niskala paragayan paduka Bhatara.

Sabtu, 23 Januari 2010

Mandamalon ( Arjuna Wiwaha )



1. Stutinira tān tulūs Sinahurān paramārta Çiwa,
Anaku huwūs katōn Abimantānta temūnta kabeh,
Hana panganūgrahāngku Çadhu sākti winĩmba sara,
Pasupati sāstra kāstu Pangarānnya nihān wulati.


Pangastawan Ida Sang Arjuna durung mawasta puput, kacawis olih Ida Bhatara Siwa.
“Cening pyanak bapa, suba sinah sarat idewa pangguhang idewa maka sami.
Ne ada paican bapa Cadusakti marupa sanjata.
Panah pasupati kalumrah wastannyane, ne tingalin”.


2. Wuwus sira Sānghyang Ĩçwara mijĩl tang apūy ritangan,
Wawang asarĩra katāra mangĩnditakēn warayang,
Tinarima Sāng Danān Jaya tikāng sara sūksma tika,
Nganala sarĩra sātmaka lawān warayāng wekasan.


Sapunika wacanan Ida Sang Hyang Siwa, raris medal geni saking tangan Idane.
Digelis geni punika padadewekan raksasa sarwi natad panah.
Katrima antuk Ida Sang Arjuna panahe punika, raris ical punika.
Sane marupa geni dwaning pamuput dados asiki ring panahe.


3. Kretawara Sāng Danān Jaya manembāh hatĩ pranata,
Pinisalinān larās makuta tan hanā kalah hālah,
Winara warāh sirēng aji danūr dara sāstra kabeh,
Kreta semayāng prayōga dadi sūksme Bhatāra Çiwa.


Sasampun Ida Sang Arjuna polih wara nugraha, raris ngabakti dahat prenamya.
Kagentosin gandewa miwah tutup gelung, tan wenten kirang.
Kawarahin Ida jeroning kawruh mapapanahan, sarwa sanjata maka sami.
Puputing panumaya jeroning migunayang, mawastu musna Ida Bhatara Siwa.


4. Sahasura sĩddha çārana parēng kesana sūnia mwah,
Rasa tanirāt hidēp nrepati putrā katōnanira,
Kadi masalĩn sarirā suka tan pabalĩk prihati,
Satiru tirūn kretārta sira denĩ kadhira nira.


Saha Dewa Resi, juru kidung taler ngiring, pramangkin suwung malih.
Sakadi tan ring jagate pakayunan Ida Sang Arjuna pakantenannya.
Waluya magentos raga, sukane tan mabalik duhkita.
Patut anggen pratiwimba Ida Sang Siddhaning tatujon, malantaran antuk kapagehan Idane.


5. Hanamara jānma tān pamihutang brata yōga tapa,
Angentul amĩnta wĩrya sukanĩng Widhĩ saha sika,
Binalikakēn purĩh nika lwĩh tinemūnia lara,
Sinakitanĩng rajāh tamahinān dehāning prihati.


Wenten punika jadma nenten nahenin madana punia, nenten nahenin ngelarang brata, yoga miwah tapa.
Mamongah nunas kawiryan miwah kasukan ring Ida Sang Hyang Widhi, kadi mamaksa ipun.
Kabalikang tatujon ipune, sangsarane maha bara panggihin ipun.
Kasakitin olih irajah tamah, kateteh antuk sakit hati.

Turun Taun (Kidung Dewa Yadnya khas Lombok)





1.Turun taun si gedong sari
Mumbul katon swarga mulya
Langan de side nurunang sari
Sarin mretha sarin sedana

2.Kukus katon si putik jati
Margan de side siq micayang
Muncrat mencur tirthan de kaji
Sweca de kaji bepaica

3.Kaji ngaturang pangubakti
Bhakti nunas panugrahan
Muncar katon gedong dekaji
Atep manik kerta mulia

4.Lawang emas winten sari
Tēmbok emas becerancang
Bepelinggihan kursi manik
Pengayah atep lēq natar

5.Kaji ngaturang canang sari
Sigiq gantal gula kelapa
Meniq siyong rokok pelumping
Keriq kuramas petat sērang


6.Toya siram bareng cermin
Wastra kampuh peradegan
Kaji ngaturang pangubakti
Si ketiq marek lēq de side

7.Swēca dekaji lēq kaji
kaji nunas wasuh pada
toya nadi mertha sari
kadun kaji siq ninggalang

8.Beruq deside kēnaq melinggih
Siq nyerminang genah solah
Asep menyan dupa astanggi
Kadun kaji bapinunas

Kamis, 21 Januari 2010

Sejarah Utsawa Dharma Gita

Dari Pesantian


A. PENGERTIAN UTSAWA DHARMA GITA

Berdasarkan kitab suci Veda, Utsawa Dharma Gita pada hakekatnya adalah; Phalasruti, Phala- sloka, dan Phalakwaya. Phalasruti mengandung makna pahala dari pembacaan kibat-kitab sruti atau wahyu yang pada umumnya disebut mantra yang berasal dari Hyang Widhi.

Phalasloka adalah pahala dari pembacaan kitab-kitab susastra Hindu seperti kitab Itihasa, yakni Ramayana cur. Mahabrata. Phalawakya adalah tradisi pembacaan karya sastra Jawa Kuno berbentuk prosa atau parva. Utsawa berarti festival atau lomba. Sedangkan Dharma Gita adalah nyanyian suci keagamaan. Dengan demikian, Utsawa Dharma Gita adalah festival atau lomba nyanyian suci keagamaan Hindu. Utsawa Dharma Gita. sebagai kidung suci keagamaan Hindu telah lama berkembang di masyarakat melalui berbagai pesantian, , baik yang ada di Bali maupun luar Bali. Sebelum menasional, Utsawa Dharma Gita dilaksanakan Pemda Bali dalam bentuk lomba kekawin dan kidung.

Penggunaan Dharma Gita dalam berbagai bentuk kegiatan keagamaan sangat membantu menciptakan suasana hening, hikmat/kusuk yang dipancari getaran kesucian dengan jenis yadnya yang dilaksanakan, sehingga kegiatan tersebut dapat berjalan hening, hikmat/kusuk. Untuk melestarikan dan mengembangkan Dharma Gita dalam pelaksanaan kegiatan di masyarakat, Utsawa Dharma Gita diupayakan berlangsung setiap tiga tahun sekali. Utsawa Dharma Gita tingkat nasional telah berlangsung delapan kali berturut-turut.

B. TUJUAN UTSAWA DHARMA GITA

Meningkatkan rasa keagamaan sebagai wujud pemahaman ajaran agama. Meningkatkan sradha dan bhakti sebagai landasan terbentuknya ahlak mulia. Melestarikan dan mengembangkan Dharma Gita di kalangan umat Hindu. Memantapkan kerukunan hidup intern umat Hindu yang serasi dan harmonis. Mempersatukan dan menyamakan persepsi tentang Dharma Gita. Meningkatkan kajian terhadapa kitab suci Veda.

Meningkatkan keterampilan membaca kitab suci Veda atau kidung-kidung keagamaan. Meningkatkan penguasaan materi ajaran agama Hindu.

C. TEMPAT PELAKSANAAN UTSAWA DHARMA GITA TINGKAT NASIONAL

Pelaksanaan Utsawa Dhama Gita tingkat nasional pertama sampai ke delapan berlangsung di;

1. Utsawa Dhama Gita tingkat nasional pertama dilaksanakan di Denpasar, Bali pada 1978. Saat itu namanya Pembinaan Seni Sakral. Jenis kegiatannya; pembinaan nyanyian pengiring tari Sanghyang, jenis-jenis kidung dan kekawin dengan kekhasan daerah masing-masing dan diikuti utusan se-provinsi Bali.

2. Utsawa Dharma Gita II berlangsung di Denpasar pada 1979. Jenis kegiatan; parade seni, pameran foto, kekawin, kidung macapat, dan phalakwaya yang diikuti utusan kabupaten se-provinsi Bali.

3. Utsawa Dharma Gita III juga berlangsung di Denpasar pada 1980. Jenis kegiatan; parade seni, pameran foto, kekawin, kidung, phalakwaya yang diikuti utusan kabupaten se-provinsi Bali dan Lombok.

4. Utsawa Dharma Gita Tingkat Nasional IV berlangsung di Taman Mini Indonesia Indah (TMII) Jakarta pada 1991. Jenis kegiatannya; parade seni, utsawa pembacaan Sloka, utsawa pembacaan Phalakwaya, Dharma Widya, parade kidung daerah, sarasehan, dan pameran. Juara umum diraih kontingen Provinsi Bali.

5. Utsawa Dharma Gita Tingkat Nasional V dilaksanakan di Solo-Surakarta, Jawa Tengah, pada 1993. Jenis kegiatan; parade seni, utsawa pembacaan Sloka, utsawa pembacaan Phalakwaya, Dharma Widya, parade kidung daerah, sarasehan, dan pameran. Juara umum diraih kontingan Provinsi Jawa Tengah.

6. Utsawa Dharma Gita Tingkat Nasional VI dilaksanakan di Palangkaraya, Kalimantan Tengah pada 1996. Jenis kegiatan; parade seni, utsawa pembacaan Sloka, utsawa pembacaan Phalakwaya, Dharma Widya, parade kidung daerah, sarasehan, dan pameran. Juara umum diraih Provinsi Bali.

7. Utsawa Dharma Gita Tingkat Nasional VII dilaksanakan di Taman Mini Indonesia Indah (TMII) Jakarta pada 2000. Jenis kegiatan; parade seni, utsawa pembacaan Sloka, utsawa pembacaan Phalakwaya, Dharma Widya, parade kidung daerah, sarasehan, dan pameran. Juara umum diraih Provinsi Bali

8. Utsawa Dharma Gita Tingkat Nasional VIII dilaksanakan di Mataram, Nusa Tenggara Barat pada 2002 Jenis kegiatan; parade seni, utsawa pembacaan Sloka, utsawa pembacaan Phalakwaya, Dharma Widya, parade kidung daerah, sarasehan, dan pameran. Juara umum diraih Provinsi Bali.

9. Utsawa Dharma Gita Tingkat Nasional IX dilaksanakan di Bandar Lampung, Lampung pada 2005. Jenis kegiatan; parade seni, utsawa pembacaan Sloka pasangan remaja putra-putri, utsawa pembacaan Phalakwaya pasangan putra-putri, utsawa pembacaan Phalakwaya dewasa putra-putri, Dharma Widya tingkat sekolah dasar (SD), sekolah menengah pertama (SMP), sekolah menengah atas (SMA), Dharma Wacana tingkat remaj a dan dewasa, utsawa kidung/lagu-lagu keagamaan daerah, sarasehan, dan pameran. Utsawa Dharaia Gita Tingkat Nasional IX diikuti peserta dari 29 provinsi dan utusan negara sahabat seperti India.

10. Utsawa Dharma Gita tingkat Nasional X dilangsungkan di Kendari, Sulawesi Tenggara pada 27 Juli- 1 Agustus 2008 mendatang, direncanakan akan dibuka Presiden Susilo Bambang Yudhojono, dan ditutup oleh Wakil Presiden Jusuf Kalla.

Demikianlah sejarah singkat pelaksanaan Utsawa Dharma Gita Tingkat Nasional yang sampai saat ini telah berlangsung sepuluh kali.





Satwa Lubdhaka



Kacritayang daweg dumun,
wenten juru boros, maparab I Lubdhaka.
Liat salap baos banggras dengkak-dengkik.
Solah ngapak-apak, nyapa kadi aku.
Akedik nenten madruwe manah welas asih,
morosin kidang, bojog wiyadin irengan.

Nuju panglong ping pat belas Tileming Kapitu,
semengan ipun sampun ka alase.
Nanging asiki nenten manggihin buron.
Sampunang ja buron ageng,
kadi rasa lelasan ja nenten wenten medal
nenten wenten kepanggih.

I Lubdhaka raris ngungsi alas sane sripit..
Irika kacingak wenten telaga,
toyanne ening pisan,
tur magading tunjung manca warna.
Irika I Lubdhaka maka sanja,
taler nenten wenten buron sane rawuh.

Ring sampune engseb suryane,
raris I Lubdhaka ngrenggeng :
“ Yeh…enen suba sanja,
yen jani I dewek mulih,
kapetengan di jalan,
sinah aluh I macan ngebog I dewek.
Ah …. paling melah dini dogen I dewek nginep “.

Sapupute I Lubdhaka ngrenggeng,
raris ngrereh genah nginep.
I Lubdhaka mongkod taru bila ageng,
sane mentik ring sisin telagane.
Ring carang taru bila punika ipun ngesil.

Sampun nyaluk wengi I Lubdhaka arip.
Metu ajerih manah ipun,
yan nyriet akedik janten runtuh nengkayak.
Raris ipun ngeka naya mangda nenten arip.
Daun bilane kapikpik,
tur kasintungang ring telagane.
Kala punika jeg marawat-rawat,
I kidang sanekatumbak olih ipun ibi.
I kidang maplisahan ngelur ring tanahe,
naanang sakit.
Taler sawat-sawat dingeh ipun,
pacruet eling panak I bojog,
mangelingin memene kena tumbak.

Ngancan suwe,
ngancan akeh parisolah ipune marawat,
kala maboros ring alase,
wantah ngardi sangsaran ye I buron.
I Lubdhaka raris ngrenggeng :
“ Liu pesan I dewek lakar ngae jelek di gumine,
uli jani I dewek lakar suwud maboros “
Asapunika semayan ipun wengine punika.

Antuk akeh daun bilane kapikpik,
tur kasintungang ring telagane,
raris mabejug daun bilane marupa lingga.
Lingga maka linggih Ida Sang Hyang Siwa.
Tur nenten kerasa,
saget sampun semengan jagate.
I Lubdhaka gegesonan tedun,
tur budal nenten makta punapa-punapi.

Rawuh ring pondok rabine nyanggra :
“ Inggih…. Beli…. Napi mawinan wawu rawuh.
Napi ke beli mangguhang baya ring alase ? “
I Lubdhaka raris gelis nyawis :
“ Adi sayang……beli tusing mulih ibi,
sawireh beli kanti ka sanja,
abesik tusing maan buron.
Jengah keneh beline,
lantas ngungsi alas sripit,
ditu masih tusing ada buron.
Tur tusing marasa saget suba sanja.
Yen beli mulih jejeh kapetengan di jalan,
tur elah I macan ngebog dewek beli.
Ento kerana beli nginep di tengah alase,
duwur punyan bilane beli ngesil,
magadang nganti ka lemah.
Sambil magadang beli ngenehang dewek,
sujatine jele pesan solah beli ane suba.
Beli langgane mancut pramanan I buron.
Ia i buron sujatine patuh cara I raga,
ia masih mabudi idup.
Ento kerana ane jani,
beli lakar suwud maboros.
Beli suwud ngambekang solah mamati-mati,
ane madan Himsa Karma “.

Ngawit punika I Lubdhaka wusan maboros,
tur geginan ipun sane mangkin,
wantah matetanduran ring tegale.
Pikolih matetanduran,
anggen ipun ngupapira pianak somah.

Kacrita ring sampun I Lubdhaka lingsir,
tur tiben sungkan raat pisan raris seda.
Raris pianaknyane ngupakara layon I Lubdhaka,
Ngaben lantur Nyekah manut dresta.
Sampun puput pulah palih ngupakara,
atman I Lubdhaka raris malesat ka niskala,
tur sampun rawuh ring teleng marga sanga.
Ring teleng marga sanga,
atman I Lubdhaka bengong,
santukan ten uning ring genah jagi katuju.
Daweg punika raris rawuh cikrabala akeh pisan,
sahasa ngoros atman I Lubdhaka,
raris katur ring Ida Sang Hyang Suratma,
ida pinaka dewa nyurat solah atmane.

Ida Sang Hyang Suratma raris mataken :
“ Eh……cai atma…nyen adan caine ?
Apa gaen caine di mercepada ?
Lautang jani cai matur teken manira “

Atman I Lubdhaka raris matur sada ngejer :
“ Inggih...... Ratu..... titiang mawasta I Lubdhaka.
Karyan titiang ring jagate wantah maboros “

Wawu asapunika atur I Lubdhaka,
raris Ida Sang Hyang Suratma mawecana :
“ Eh… Lubdhaka…yen keto solah cai,
ento madan Himsa Karma.
Jele pesan solah cai.
Ane jani sandang dosan caine,
malebok dikawahe satus tiban “.

Puput Ida Sang Hyang Suratma mangucap,
raris cikrabala sami ngoros atman I Lubdhaka kabakta ka kawah Cambra Goh Muka.
Rawuh ring teleng margi,
tan pasangkan rawuh Surapsara akeh pisan melanin atman I Lubdhaka.



Para cikrabala raris mataken :
“ Eh ……Surapsara, ngudiang I dewa melanin atman I Lubdhaka ane setata masolah corah di gumine ? “.

Surapsara sami mangucap :
“ Eh…cikrabala, apang i dewa tatas,
tiang kandikayang olih Ida Hyang Siwa,
mendak atman I Lubdhaka “.

Yadiastun Ida Sang Hyang Siwa,
sane ngarsayang atman I Lubdhaka,
cikrabala sami nenten kayun nyerah,
santukan para cikrabala,
pageh ngamel swadharma,
mayang-mayang atma sane corah.
Punika mawinan atman I Lubdhaka,
kukuh kagamel.
Raris metu yuda rames.
Kasuwen-suwen kasor cikrabala sami.
Atman I Lubdhaka kagayot olih Surapsara,
kagenahang ring joli emas.

Nenten suwe pamargin Surapsara sami, sampun rawuh ring Siwa Loka, raris atman I Lubdhaka, katur ring Ida Sang Hyang Siwa.

Ida Sang Hyang Yama mireng indik asapunika,
raris gelis tangkil ring Ida Sang Hyang Siwa.
Sampun rawuh ring ajeng Ida Sang Hyang Siwa,
raris Ida Sang Hyang Yama matur :
“ Inggih……Ratu Sang Hyang Siwa,
I ratu sane ngardi awig-awig jagat,
yan masolah becik polih linggih sane becik,
yan masolah kawon polih linggih sane kawon.
Raris I Lubdhaka,
sekala solah ipune kawon pisan,
ngambekang solah mamati-mati.
Dados ipun sane icen I Ratu linggih becik ?.
Yan puniki margiang I Ratu,
janten katulad olih panjake sami,
tur janten rug jagate “.

Asapunika atur Ida Sang Hyang Yama,
ten cumpu ring pamargin Ida Sang Hyang Siwa,
ngicen I Lubdhaka linggih becik.

Wawu asapunika atur Ida Sang Hyang Yama,
raris Ida Sang Hyang Siwa nyawis :
“ Uduh……Dewa Sang Hyang Yama,
eda Dewa salit arsa ( iwang penampen ).
Saja I Lubdhaka masolah Himsa Karma,
nanging nuju Panglong pat belas Tilem Kapitu,
ia suba ngelar brata,
anggona nglebur dosane makejang “.

Mireng bawos Ida Sang Hyang Siwa asapunika,
ngancan nenten tatas Ida Sang Hyang Yama,
raris Ida mangucap malih :
“ Inggih..... Ratu Bethara,
titiang pedas pisan,
daweg punika I Lubdhaka,
wantah magadang ka lemah.
Dados ipun wantah magadang,
kabawos ipun ngelar brata ? “.

Ida Sang Hyang Siwa raris gelis nyawis ;
“ Uduh......Dewa Sang Hyang Yama,
mangkin nira nartayang indik i manusa.
I manusa sujatine damuh sane sering lali.
Lali maring raga,
tur lali ring Ida Sang Hyang Widhi.
Antuk laline mangliput,
mawinan kenehne sering paling,
mawastu sering masolah dursila.
Raris antuk majagra utawi magadang Nira ngajahin manusa mangda eling ring raga.
Majagra kalaning panglong pat pat belas,
Tileming Kapitu.
Sedeng becik daweg punika,
nira ngelar yoga,
mawinan duk punika kaucap rahina Siwa Ratri.
Sane mangkin manira jagi nartayang,
indik Bratha Siwa Ratri salanturnyane,
majagra wewehin upawasa.
Upawasa ten keni pangan kinum.
Raris bratha Siwa Ratri malih siki,
sane kabawos pinih utama,
majgra, upawasa lan monobrata.
Monobrata inggih punika meneng ening “.

Ida Sang Hyang Yama malih masabda ;
“ Inggih Ratu...titiang meled uning,
napi mawinan ring Panglong pang pat belas,
Tilem Kapitu,
kanggen galah utama nagun bratha ?”.

Ida Sang Hyang Siwa raris masabda ;
“ Suksman Tilem Kapitu inggih punika sekalane jagate kapetengan, maka niasa manah peteng.
Sane ngardi manahe peteng wenten pepitu.
Mangkin jagi dartayang nira saka siki.
Kaping siki SURUPA,
punyah antuk goba jegeg wyadin bagus.
Kaping kalih DHANA,
punyah antuk sugih arta brana.
Kaping tiga GUNA, punyah antuk kawagedan.
Kaping papat KULINA, punyah antuk wangsa lwih.
Kaping lima YOWANA, punyah antuk merasa nedeng teruna.
Kaping enem SURA, punyah antuk tuwak wyadin arak, miwah salwir tetayuban sane ngranayah punyah, rawuhing ring salwiring Narkoba sami.
Kaping pitu KASURAN, punyah antuk merasa dewek wanen.
Pepitu sane ngawe manah peteng,
sane ngawe manah paling,
punika mawasta Sapta Timira.
Kapetengan manah punika sane patut galangin antuk majagra,
mangda I raga ten masolah dursila “.

Sane mangkin manira jagi nartayang tata krama ngelar Bratha Siwa Ratri, mangda asuci laksana riin.

“ Raris ring sampune sandyakala,
ngunggahang pejati lan daksina, ring Sanggah Kamulan. Ring ajeng ngastawa katur upakara sesayut, pangambeyan, prayascita,
lingga saking sekar widuri putih,
aledin antuk dawun pisang kayu “.

Raris ulengan kayune ring Ida Sang Hyang Siwa sane malingga ring linggane,
lingga punika maka linggih Ida Sang Hyang Siwa.

Ring sampune tengahing wengi malih ngastawa. Kalaning wengi mangda nenten arip,
gita Lubdhakane tembangan,
becik anggen suluh urip,
mangda ten kantun masolah dursila “.

Wawu asapunika bawos Ida Sang Hyang Siwa,
wawu raris Ida Sang Hyang Yama tatas,
raris Ida mawecana ;
“ Inggih...Ratu Maha Luwih,
titiang matur suksma ring I Ratu,
I Ratu ledang nartayang indik brata Siwa Ratri sajangkepnyane,
mawinan titiang tatas uning kawyaktyanne.
Sane mangkin tityang nglungsur pamit ring anggan I Ratu “.
Puput matur raris Ida Sang Hyang Yama
budal mawali ka Yama Loka.

PUPUT.
“AUM SHANTI SHANTI SHANTI AUM”
de’polier’darma

Bhagavadgita III.35




Śreyān svadharmo viguņah
Paradharmāt svanuşţhitāt
Svadharme nindhanam śreyah
Paradharmo bhayā vahah//
Bhagavadgita III.35

-. Adalah lebih baik dharma sendiri walaupun kurang caranya melaksanakan daripada dharma orang lain, walaupun baik cara melaksanakan.

-. Kalaupun sampai mati dalam melaksanakan dharma sendiri adalah lebih baik, sebab menuruti bukan dharma sendiri adalah berbahaya.